Công nhiên hay lừa đảo chiếm đoạt tài sản?

Thứ nhất, cần phải khẳng định rằng giao dịch vay tiền giữa mẹ bạn và bà N không liên quan gì đến bạn, cụ thể là trong vụ việc này.

Điều 471 Bộ luật dân sự 2005 quy định: Hợp đồng vay tài sản là sự thoả thuận giữa các bên, theo đó bên cho vay giao tài sản cho bên vay; khi đến hạn trả, bên vay phải hoàn trả cho bên cho vay tài sản cùng loại theo đúng số lượng, chất lượng và chỉ phải trả lãi nếu có thoả thuận hoặc pháp luật có quy định.

Điều 474 Bộ luật dân sự 2005 quy định Nghĩa vụ trả nợ của bên vay như sau: 1. Bên vay tài sản là tiền thì phải trả đủ tiền khi đến hạn. Như vậy, nghĩa vụ dân sự trong hợp đồng vay tài sản phát sinh với bên vay. Nói cách khác, ai vay thì người ấy có nghĩa vụ trả nợ.

Đối với trường hợp của bạn, mẹ bạn vay thì mẹ bạn phải có nghĩa vụ trả nợ. Bạn chỉ có nghĩa vụ trả nợ nếu rơi vào một trong những trường hợp sau:

- Bạn thỏa thuận với mẹ bạn chuyển giao nghĩa vụ sang cho bạn, có thông báo cho bà N và bà N đồng ý theo Điều 315 quy định về Chuyển giao nghĩa vụ dân sự, cụ thể như sau: “Bên có nghĩa vụ có thể chuyển giao nghĩa vụ dân sự cho người thế nghĩa vụ nếu được bên có quyền đồng ý, trừ trường hợp nghĩa vụ gắn liền với nhân thân của bên có nghĩa vụ hoặc pháp luật có quy định không được chuyển giao nghĩa vụ; Khi được chuyển giao nghĩa vụ thì người thế nghĩa vụ trở thành bên có nghĩa vụ”. Tức là lúc này bạn sẽ là người có nghĩa vụ trả nợ chứ không còn là mẹ bạn nữa.

- Bạn bảo lãnh với bà N là sẽ trả số nợ của mẹ bạn nếu như đến hạn trả nợ mà mẹ bạn không trả nợ được theo Điều 361 BLDS 2005. Cụ thể: “Bảo lãnh là việc người thứ ba (say đây gọi là bên bảo lãnh) cam kết với bên có quyền (sau đây gọi là bên nhận bảo lãnh) sẽ thực hiện nghĩa vụ thay cho bên có nghĩa vụ (sau đây gọi là bên được bảo lãnh), nếu khi đến thời hạn mà bên được bảo lãnh không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ. Các bên cũng có thể thoả thuận về việc bên bảo lãnh chỉ phải thực hiện nghĩa vụ khi bên được bảo lãnh không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình.”

Như vậy, nếu như bạn chưa có thỏa thuận nào thuộc hai trường hợp trên thì bạn không có nghĩa vụ trả nợ thay mẹ bạn. Bởi vậy, bà N hay chị T không có quyền chiếm hữu tài sản của chị hay yêu cầu chị phải trả khoản nợ của mẹ chị.

Thứ hai, hành vi của chị T không cấu thành tội Công nhiên chiếm đoạt tài sản theo điều 137 Bộ luật hình sự 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009. Điều này quy định như sau:

“1. Người nào công nhiên chiếm đoạt tài sản của người khác có giá trị từ hai triệu đồng đến dưới năm mươi triệu đồng hoặc dưới hai triệu đồng nhưng gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi chiếm đoạt hoặc đã bị kết án về tội chiếm đoạt tài sản, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tù từ sáu tháng đến ba năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm:

a) Hành hung để tẩu thoát;

b) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm mươi triệu đồng đến dưới hai trăm triệu đồng;

c) Tái phạm nguy hiểm;

d) Gây hậu quả nghiêm trọng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ bảy năm đến mười lăm năm:

a) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ hai trăm triệu đồng đến dưới năm trăm triệu đồng;

b) Gây hậu quả rất nghiêm trọng.

4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ mười hai năm đến hai mươi năm hoặc tù chung thân:

a) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm trăm triệu đồng trở lên;

b) Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ năm triệu đồng đến một trăm triệu đồng.”

Hành vi công nhiên chiếm đoạt tài sản là hành vi lợi dụng tình trạng khó khăn của người khác để công khai chiếm đoạt tài sản mà không cần dùng đến bất kì thủ đoạn nào. Tình trạng khó khăn của người khác là do người đó tự tạo ra chứ không phải người có hành vi công nhiên tạo ra để người đó lâm vào.

Có thể thấy, trong tình huống này, hành vi chiếm đoạt tài sản của chị T không thỏa mãn những dấu hiệu trên (bạn rơi vào tình trạng khó khăn không có phương tiện đuổi theo xe chị T là do chính chị T dùng thủ đoạn), do vậy không thể cấu thành tội công nhiên chiếm đoạt tài sản được.

Hành vi của chị T có thể thấy rằng đã được lên kế hoạch từ trước và có thủ đoạn nhằm chiếm đoạt số tiền, từ việc dụ bạn để tiền vào cốp xe đến việc lợi dụng ngay khi bạn xuống xe thì phóng xe đi. Do vậy, hành vi này đã cấu thành tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo điều 139 Bộ luật hình sự 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009:

“1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác có giá trị từ năm trăm nghìn đồng đến dưới năm mươi triệu đồng hoặc dưới năm trăm nghìn đồng nhưng gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi chiếm đoạt hoặc đã bị kết án về tội chiếm đoạt tài sản, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ sáu tháng đến ba năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm:

a) Có tổ chức;

b) Có tính chất chuyên nghiệp;

c) Tái phạm nguy hiểm;

d) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;

đ) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;

e) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm mươi triệu đồng đến dưới hai trăm triệu đồng;

g) Gây hậu quả nghiêm trọng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ bảy năm đến mười lăm năm:

a) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ hai trăm triệu đồng đến dưới năm trăm triệu đồng;

b) Gây hậu quả rất nghiêm trọng.

4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ mười hai năm đến hai mươi năm, tù chung thân hoặc tử hình:

a) Chiếm đoạt tài sản có giá trị từ năm trăm triệu đồng trở lên;

b) Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ mười triệu đồng đến một trăm triệu đồng, tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản, bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ một năm đến năm năm.”

Thứ ba, bởi hành vi của chị T đã cấu thành tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo điều 139 BLHS 1999 nên căn cứ theo Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 bạn có quyền tố giác tội phạm đến cơ quan công an để điều tra vụ việc, cơ quan điều tra sẽ có đơn yêu cầu khởi tố bị can, khởi tố vụ án, sau đó Viện kiểm sát ra quyết định truy tố. Tuy nhiên, phải sau khi vụ án được đưa ra xét xử, bản án có hiệu lực pháp luật thì mới có căn cứ buộc chị T trả lại tiền cho bạn.